U bent een onderzoeksjournalist
in Latijns-Amerika!
​
​
Journalisten van over de hele wereld stellen zich altijd dezelfde zes vragen. Dat is maar een begin, maar een goede manier om te begrijpen wat er gaande is, nieuwe aanwijzingen te vinden en nieuwe vragen te stellen waarmee een onderzoek voortgang kan maken. Nu zijn jullie aan de beurt.
Kies een van de korte versies van de film die met één van de landen in verband staat (Brazilië, Peru, Honduras). Bekijk deze film in de klas en vorm daarna kleine groepjes journalisten. Elke groep moet antwoord geven op de volgende zes fundamentele vragen die journalisten zich stellen tijdens een onderzoek: Waar? Wanneer? Wie doet wat? Waarom? Hoe?
Net als een echte journalist, hebben jullie maar beperkt de tijd: 30 minuten. De bedoeling is niet een goed lopende tekst te schrijven, maar probeer de belangrijkste ideeën op te schrijven als antwoord op deze vragen. Dat vormt de basis voor het overleg met de redactie van jullie media.
Als er tijd voor is, kunnen jullie de antwoorden van elke groep klassikaal presenteren, jullie antwoorden onderling vergelijken en erover discussiëren.
EXTRACTIVISME
Het eerste concept waar wij jullie mee aan de slag willen zien gaan en dat aan de basis ligt van ons project, is wat we extractivisme noemen. De term extractivisme komt van het woord ‘extractie’ (winning of ontginning). Het is interessant om te begrijpen dat er ‘isme’ aan het eind van het woord toegevoegd is, omdat het ontginnen van grondstoffen een belangrijk systeem geworden is van onze economieën.
We leven in een land waar ondernemers grondstoffen nodig hebben om goederen te produceren die gekocht zullen worden door bedrijven of mensen zoals jullie en ik. Daar zijn dus grondstoffen voor nodig. In Europa hebben we de Europese Commissie, dat is een instituut dat hier in Brussel is gevestigd, waarin alle landen van de Europese Unie vertegenwoordigd zijn. En volgens de Europese Commissie heeft Europa 29 erg belangrijke grondstoffen nodig en 14 van deze grondstoffen zijn niet te vinden op het Europese grondgebied. Daardoor zijn de ondernemers verplicht naar andere continenten te gaan, Azië, Afrika, Latijns-Amerika. Onze film concentreert zich op Latijns-Amerika. Europese en Noord-Amerikaanse ondernemingen gaan daar die grondstoffen winnen. Natuurlijk bestaan er wetten en overeenkomsten tussen de verschillende staten om dat te kunnen doen. Maar ze gaan grondstoffen winnen uit dagbouwmijnen die wel 4 bij 10 kilometer groot kunnen zijn. Dat zijn dus enorme gaten. En natuurlijk wonen daar ook mensen en die mensen ondervinden de gevolgen van deze economische activiteit. Er is bijvoorbeeld heel vaak een probleem met het water. Het water dat de plaatselijke gemeenschappen drinken is ineens niet meer beschikbaar. Of het is vervuild.
Dus verzetten deze mensen zich, ze staan op en zeggen: ‘Er komt hier een onderneming, maar wij hebben ook recht op bestaan!’ Extractivisme betekent het ontginnen of winnen zonder rekening te houden met de sociale en ecologische gevolgen van deze economische activiteit.
(post-)KOLONIALISME
Een ander fundamenteel onderdeel van ons project is de notie van kolonialisme. Wat bedoelen we daar eigenlijk mee?
Het Latijns-Amerikaanse continent is ontdekt door iemand die jullie vast en zeker kennen, die Christoffel Columbus heette. In 1492 lukt het Christoffel Columbus om de steun van de Spaanse koningin te krijgen en een vloot samen te stellen. Onze Christoffel trekt er niet met zijn kano op uit. Hij steekt de Atlantische oceaan over en weet absoluut niet wat hem te wachten staat. Hij heeft alleen een boek van Marco Polo. Hij denkt daarginds Indië te vinden. Dus daar gaat ‘ie, en ineens ziet hij land. Naast dit mooie romantische verhaal zijn degenen die daar met hem of na hem aangekomen zijn, natuurlijk allemaal met wapens gekomen. Het was een beetje alsof ze naar Mars gingen. Aan de ene kant staan de inheemse volkeren met pijltjes en aan de andere kant hebben ze al kruit, kanonnen en paarden. Het was dus een volledig ongelijke strijd. Onze regeringen, hoofdzakelijk de Spanjaarden in het begin en ook de Portugezen in Brazilië, zijn daar grondstoffen gaan halen zoals goud, zilver, maar ook koffie, suiker, kruiden. De mensen staken de oceaan over om terug te komen met kruiden die waardevol waren en erg gevraagd waren in Europa. En dat kostte erg veel geld…
Rond 1810, ongeveer, rond die tijd, kwam er ineens een golf aan onafhankelijkheidsbewegingen. De plaatselijke Latijns-Amerikaanse elites vonden: ‘We kunnen die grondstoffen voor onszelf gebruiken, toch? Waarom moeten wij steeds maar de Spaanse en Portugese koningshuizen ten dienste staan? We willen zelf deze grondstoffen houden en verkopen.’
Temeer daar er ook enkele tientallen miljoenen inheemse Latijns-Amerikanen als slaven gestorven zijn in de mijnen. En omdat er geen inheemse volkeren meer over waren. Wat hebben ze toen gedaan? De boten kwamen naar Europa met goederen zoals kruiden, koffie enzovoorts en gingen weer terug vol met Afrikaanse slaven. Boten uit Afrika namen helaas de gevangen slaven mee om ze daarginds (in Latijns-Amerika) af te leveren.
We zien dat het een erg ongezond systeem is. Rond 1810 wordt dat systeem vervangen door de onafhankelijkheid. En dus zouden we kunnen denken dat de Latijns-Amerikaanse leiders nu eindelijk over hun eigen toekomst konden beschikken. Maar dat is dus wat we onder ‘postkolonialisme’ verstaan. We zien snel dat het niet is omdat er geen Europeanen meer aan het hoofd van deze landen staan, dat deze laatste vrij hun eigen politieke en economische keuzes kunnen maken. Dat is zelfs nog duidelijker geworden aan het eind van de 20ste eeuw, na de Tweede Wereldoorlog. Toen was het niet meer Groot-Brittannië dat in de internationale relaties overheerste, maar de Verenigde Staten. Die hebben een golf van onafhankelijkheidsbewegingen in gang gezet in heel veel landen. En het idee was dat de lokale bevolkingen over hun landen regeerden.
Maar, landen zoals de Verenigde Staten of Europese landen bleven nog steeds dominant in de economische relaties en zelfs vaak in de politieke relaties die ze met deze landen onderhielden.
GLOBALISERING
Globalisering is een term die sinds een jaar of 40, 50 heel erg in de mode geraakt is. De globalisering is niet in de jaren ’70 of ’80 begonnen. De globalisering is in de tijd van onze voorouders al begonnen. De prehistorische mens begon al met reizen. Het waren nomaden die enorme gebieden doortrokken. Op die manier kunnen we al van globalisering praten. Maar dat was nog een heel langzame globalisering die decennia nodig had.
De recente globalisering zoals wij die vandaag kennen is in feite wat we een ‘versnelling van de globalisering’ kunnen noemen. In een andere video had ik het over Christoffer Columbus. Als hij met zijn vloot naar Latijns-Amerika gaat is dat ook globalisering. Dan hebben we ineens kompassen en technieken om boten te bouwen die de oceaan over kunnen steken, we hebben kaarten en kijken naar de sterren. We kunnen verder reizen dan voorheen. Er zijn nieuwe technologieën.
DE ADERLATING VAN EEN CONTINENT
Er bestaat natuurlijk het idee dat elk land zich moet kunnen ontwikkelen zodat het steeds beter met ons gaat. We hebben ons project gebaseerd op een boek van Eduardo Galeano die in 1971, dus meer dan 50 jaar geleden, “De aderlating van een continent” schreef. Het is een klassieker, een boek dat veel studenten en mensen in Latijns-Amerika hebben gelezen. Galeano schrijft dat ontwikkelen niet altijd betekent dat het beter moet gaan. Volgens hem moeten sommige landen onderontwikkeld zijn zodat andere landen zich kunnen ontwikkelen.
In deze film denken wij echt dat een continent zoals het Europese continent van een ongelooflijke ontwikkeling geniet, op planetair niveau. De mogelijkheden die wij in Europa hebben net als de beschikking over een hele reeks goederen en diensten, is gewoonweg ongelooflijk. De vraag die we ons zouden moeten stellen is de volgende: welke andere landen moeten daarvoor onderontwikkeld blijven?
Bij de term ontwikkeling horen ook internationale instanties zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF) of de Wereldbank, die elk jaar rapporten schrijven over het gemiddelde inkomen van de inwoners van het een of andere land. Dan schrijven ze bijvoorbeeld dat als het dagelijkse inkomen lager is dan zoveel dollar, het land als onderontwikkeld beschouwd wordt of juist niet, dat het beschouwd wordt als ‘in ontwikkeling’ zijnde. Er zijn dus supranationale instanties die uitleggen wat ontwikkeling is en hoe een land zich kan ontwikkelen.
Wij denken dat het dringend nodig is om een ontwikkeling te bewerkstelligen die de lokale gemeenschappen veel meer betrekt bij al deze ontwikkelingsprocessen. En niet dat een internationale organisatie komt zeggen waar de lokale bevolking behoefte aan heeft, maar dat de lokale bevolkingen zelf kunnen zeggen wat ze nodig hebben. Misschien dat ontwikkeling voor een bevolking uit een specifieke regio van Brazilië iets heel anders is dan de behoeften en verlangens van een bevolkingsgroep uit Vlaanderen.
ONEVENWICHTIGHEDEN TUSSEN VROUWEN EN MANNEN
In deze film volgen we drie hoofdrolspelers. Het zijn drie vrouwen: Bertha, Carolina en Maxima. We hebben expres voor vrouwen gekozen. De reden daarvoor is dat er in Latijns-Amerika en over de hele wereld, nog steeds veel onevenwichtigheden bestaan tussen mensen die als vrouw of man ter wereld komen, als meisje of jongen. We hebben nog steeds geen politiek systeem dat een evenwicht gevonden heeft, een soort van gelijkwaardig systeem tussen vrouwen en mannen.
En door drie vrouwen te kiezen, willen we dus een sterke boodschap overdragen. Als eerste, dat er vandaag de dag nog te veel vrouwenmoorden zijn. Wat we met vrouwenmoord bedoelen is dat er in de wereld nog steeds vrouwen gedood worden vanwege het simpele feit dat ze vrouw zijn. Volgens de VN, de Verenigde Naties, die 50 jaar geleden opgericht zijn en die onderzoekscentra hebben en elk jaar rapporten publiceren, zijn er vorig jaar 20 000 vrouwen gedood vanwege het feit dat ze vrouw zijn… In Latijns-Amerika zijn dat 4 000 vrouwen, wat betekent dat er elke dag tien vrouwen gedood worden omdat ze vrouw zijn en hun mond open hebben durven doen, omdat ze iets gedaan hebben dat mannen niet konden waarderen en daar hebben ze voor moeten sterven. Vaak worden ze gedood door een familielid, een partner, een echtgenoot, een man.
En toch spelen vrouwen een cruciale rol bij de bescherming van onze planeet. En onze film ‘De illusie van de overvloed’ is wel degelijk een oproep om onze planeet te beschermen. Toen we verhalen zochten van mensen die de planeet verdedigden in Latijns-Amerika, zijn we enorm veel vrouwen tegengekomen. Ze nemen deze fundamentele rol op zich ondanks gevaar voor eigen leven. Ons doel is staatshoofden en parlementen uit te nodigen, we willen politieke druk uitoefenen zoals dat heet, gaan lobbyen. En met deze film willen we natuurlijk ook dat er regels komen die deze vrouwen beschermen. Het is essentieel de rol te erkennen van deze vrouwen die nog niet op dezelfde manier beschouwd worden als mannen, ook al ondernemen zij actie en gedragen ze zich op een verantwoordelijke manier voor hun gemeenschappen. Ze begrijpen sommige dingen niet beter, maar anders dan mannen. En juist deze meningen, deze andere kijk op onze samenleving, verrijken ons allemaal.
Tout d’abord, aujourd'hui le nombre de féminicides est encore gigantesque. Le féminicide, c'est le fait que des femmes sont tuées pour le simple fait d'être femme. L'ONU, l'Organisation des Nations unies fondée en 1945, publie via ses centres de recherche à ce propos : 20 000 femmes ont été tuées pour le fait d'être femmes l'année dernière… En Amérique latine, il s’agit de 4000 femmes, c'est à dire que chaque jour, dix femmes sont tuées parce qu’elles sont femmes, qu'elles ont levé la voix, qu'elles ont fait quelque chose que des hommes n'appréciaient pas : elles meurent pour ça. Bien souvent, elles sont tuées par des membres de la famille, un conjoint, un mari, un homme. Notre film « L'illusion de l'abondance » est un appel à protéger notre planète. Mais ce film montre aussi que le rôle des femmes dans la protection de notre planète, est fondamental.
Lorsque nous sommes partis chercher l’histoire des personnes qui défendaient la planète en Amérique latine, nous sommes tombés sur énormément de femmes. Malgré que leur vie soit en danger, elles jouent un rôle primordial. Notre objectif est d’inviter les chefs d'État et les membres des parlements à lutter pour la protection des femmes, car au moment où notre société est en crise profonde, elles soulèvent des points de vue, et des regards différents sur notre société, qu’il est urgent de prendre en compte.